Zadania i ćwiczenia ułatwiające przygotowanie się do egzaminu maturalnego z języka polskiego

Czytanie ze zrozumieniem: Roman Ingarden “Człowiek i jego rzeczywistość” (fragmenty)

Byłem kiedyś na odczycie pewnego wybitnego biologa o stanowisku człowieka na ziemi. Jedną z głównych tez odczytu stanowiło twierdzenie, że człowiek zdołał opanować przyrodę w wyższej mierze niż jakikolwiek gatunek zwierząt i że na tym właśnie polega jego wyjątkowe stanowisko wśród istot żywych na ziemi. Nasunęło mi się wówczas pytanie, czy naprawdę ów – niewątpliwie zachodzący – wyższy stopień opanowania przyrody przez człowieka, a tym samym jego stosunkowo większa niezależność od tego, co się w niej dzieje, odróżnia go w sposób istotny od zwierząt. […] Na czym innym […] polega wyjątkowe stanowisko człowieka w świecie, fakt zaś opanowania przez niego przyrody i zwierząt jest tylko pewnym zjawiskiem jeżeli nie pochodnym, to w każdym razie nie najdonioślejszym. Kilku myślami na ten temat chcę się podzielić z czytelnikami.

Człowiek tym się mianowicie m.in. odróżnia od zwierząt, że nie tylko opanowuje przyrodę w granicach bez porównania szerszych, niż to jest dostępne dla zwierząt, a nawet ją przekształca i przystosowuje do swych potrzeb i wymogów, ale nadto – i w tym leży jego rys istotny – że wytwarza sobie pewną zupełnie nową rzeczywistość lub, jakby może ktoś chciał powiedzieć, quasi-rzeczywistość. Raz wytworzona, stanowi ona potem znamienny składnik otaczającego go świata […].

Człowiek uprawia ziemię i hoduje rośliny, stawia domy, buduje drogi lub koleje, reguluje rzeki itd. Robią to jednak na swój sposób i w swoich wymiarach także niektóre przynajmniej zwierzęta – bobry, mrówki, termity – choć na pewno w stopniu mniej doskonałym i powszechnym. Ale człowiek stwarza nadto tego rodzaju przedmioty, jak dzieła sztuki, teorie naukowe, systemy metafizyczne lub teologiczne, języki, jako różne sposoby utrwalania i przekazywania innym tego, co raz zostało pomyślane, państwa, instytucje publiczne […] lub prywatne […], systemy prawne, pieniądz itd. Hodując zaś i przekazując wiedzę o swej własnej przeszłości i o przeszłości dzieł wytworzonych przez swych przodków, wytwarza rzeczywistość historyczną, dzięki której życie działającego właśnie pokolenia staje się dalszym ciągiem procesów i wypadków historycznych już dokonanych […].

I jeżeli nasze dzieła są wysokowartościowe, piękne, duchowo bogate, szlachetne i mądre, my sami przez nie dobrzejemy, a jeżeli niosą w sobie ślady zła, szpetoty i niemocy, choroby lub obłędu, stajemy się pod ich wpływem gorsi, ubożsi, słabsi lub chorzy.

A gdy dzieł naszych własnych – do jakiej by dziedziny rzeczywistości ludzkiej należały – nie umiemy z jakichś powodów należycie pojąć i oddać im sprawiedliwości w naszym przeżyciu […] wówczas czujemy, jak nieuchronnie spadamy poniżej własnego poziomu, naszej mocy, naszej najgłębszej istoty: przestajemy być tymi ludźmi, którzy je wytworzyli i którzy ich byli godni.
Czujemy się poniżeni, wynaturzeni, nawracamy w pewnej mierze ku granicy, na której zatarłaby się różnica między nami a zwierzętami […].

Człowiek tę rzeczywistość wytwarza najwyższym swym wysiłkiem, nieraz trudem i ofiarą całego życia, największym wykwitem swej genialności. […] Dopiero przez to, że wytwarza rzeczywistość, która ujawnia lub ucieleśnia w sobie wartości dobra, piękna, prawdziwości i prawa, że pozostaje w swym życiu, a przynajmniej w tym, co w życiu jego jest jedynie ważne, na służbie realizowania wartości w rzeczywistości przez siebie wytwarzanej, dopiero przez to osiąga swe właściwe człowieczeństwo […].

Na skraju dwu światów: […] stoi człowiek […]. Chcąc się na skraju tym utrzymać, pętany wciąż od nowa przez bezwład świata fizyko-biologicznego i ograniczany jego naturą w swych możliwościach, a zarazem czując jego niedostatek i jego nieodpowiedniość do ludzkiej swej istoty, wydobywa człowiek z siebie moc twórczego życia i otacza się nową rzeczywistością. […], ale w tym nowym, przeczuwanym świecie znajduje moce równie mu obce, jak świat, z którego pochodzi, i znacznie bardziej go przerastające niż to wszystko, do czego on dorosnąć potrafi. W tym jego szczególna rola na świecie, a zarazem ostateczne źródło jego tragicznej, samotnej walki, jego wielu przegranych i jego nielicznych, a prawie nigdy nie rozstrzygających zwycięstw.

(Roman Ingarden “Człowiek i jego rzeczywistość”,
[w:] “Książeczka o człowieku”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1987.)

Zadanie 1
Jaki jest to rodzaj tekstu?

A. popularnonaukowy.
B. publicystyczny.
C. polityczny.

Zadanie 2
Jaki gatunek reprezentuje tekst?

A. recenzja.
B. artykuł.
C. reportaż.

Zadanie 3
Podaj numery akapitów, w których zawarte są poniższe treści.

A. wprowadzenie do zagadnień podjętych w artykule.
B. rola człowieka w świecie pierwotnym i wytworzonym przez niego.

Zadanie 4
Zaznacz, które zdanie jest opinią, a które-informacją.

A. Jedną z głównych tez odczytu stanowiło twierdzenie, że człowiek zdołał opanować przyrodę w wyższej mierze niż jakikolwiek gatunek zwierząt i że na tym właśnie polega jego wyjątkowe stanowisko wśród istot żywych na ziemi.
B. Nasunęło mi się wówczas pytanie, czy naprawdę ów – niewątpliwie zachodzący – wyższy stopień opanowania przyrody przez człowieka, a tym samym jego stosunkowo większa niezależność od tego, co się w niej dzieje, odróżnia go w sposób istotny od zwierząt.

Zadanie 5
Jaka funkcja językowa dominuje w tekście?

A. impresywna.
B. ekspresywna.
C. informatywna.

Zadanie 6
Połącz pojęcie z jego definicją: ‘quasi-rzeczywistość’ to

A. rzeczywistość fantastyczna.
B. rzeczywistość pozorna.
C. rzeczywistość zanikająca.

Zadanie 7
Objaśnij określenie ‘rzeczywistość historyczna’.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Zadanie 8
Podkreśl stwierdzenie poprawne w kontekście akapitu 4.

A. rzeczy piękne i wartościowe mają zgubny wpływ na człowieka.
B. człowiek wobec rzeczy pięknych i wartościowych pozostaje obojętny.
C. rzeczy piękne i wartościowe wyzwalają w człowieku pozytywne emocje.

Zadanie 9
W zdaniu pojedynczym rozwiniętym określ sytuację człowieka, który nie pojmuje wartości wytworzonych przez siebie dzieł.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Zadanie 10
Na podstawie akapitu 6. dokończ myśl.

Człowieczeństwo ma miejsce wtedy, gdy ……………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………

Zadanie 11
Podkreślone wyrazy i wyrażenia zastąp ich synonimami.

Ale człowiek stwarza nadto tego rodzaju przedmioty, jak dzieła sztuki, teorie naukowe, systemy metafizyczne lub teologiczne […].
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Zadanie 12
Przekształć zdanie pojedyncze na zdanie podrzędnie złożone przydawkowe.

Człowiek stoi na skraju dwu światów.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Zadanie 13
Na podstawie wypowiedzenia ‘ Kilku myślami na ten temat chcę się podzielić z czytelnikami’ w dwóch zdaniach scharakteryzuje autora tekstu.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

ODPOWIEDZI DO ZADAŃ

Zadanie 1
A

Zadanie 2
B

Zadanie 3
A. akapit 1.
B. akapit 7.

Zadanie 4
A. informacja.
B. opinia.

Zadanie 5
C

Zadanie 6
B

Zadanie 7
Rzeczywistość historyczna to dorobek przeszłych pokoleń, istnienie którego umożliwia funkcjonowanie ludzi współcześnie żyjących. Jest to ścisły związek pomiędzy przeszłością a teraźniejszością.

Zadanie 8
C

Zadanie 9
Człowiek przynależałby do świata biologicznego.

Zadanie 10
Człowieczeństwo ma miejsce wtedy, gdy człowiek stwarzając rzeczywistość nadaje jej nie tylko nowy kształt, ale też wyposaża ją w wartości duchowe.

Zadanie 11
Ale człowiek kreuje nadto tego rodzaju przedmioty, jak dorobek artystyczny, teorie naukowe, systemy pozazmysłowe lub teologiczne […].

Zadanie 12
Człowiek stoi na skraju światów, których są dwa.

Zadanie 13
Autor wypowiada się w 1 os. lp. Chce podzielić się swoimi refleksjami z czytelnikami, których zaprasza do dyskusji.